Bên trong thế giới bí mật của giới quản lý của cải (Kỳ cuối)
Họ hiểu về thân chủ của mình hơn chính vợ của thân chủ. Họ trung thành khi chứng kiến hành vi đáng trách. Họ là bộ não đằng sau các mưu chước tránh thuế khéo léo nhất. Và chưa bao giờ họ đông đảo như hiện nay.
Nhà giàu giấu tài sản ra sao: bên trong thế giới bí mật của giới quản lý của cải
Brooke Harrington
Phạm Vũ Lửa Hạ dịch
(Kỳ 1)
Cách đây một thế kỷ, thân chủ của giới quản lý của cải được gọi chung là “tầng lớp nhàn hạ” (“the leisure class”), một nhóm có lẽ chỉ tòm tèm vài ngàn người, tập trung ở Bắc Mỹ và Châu Âu. Ngày nay, tầng lớp này đa dạng hơn nhiều, và có trên khắp thế giới. Lượng thân chủ hiện nay bao gồm 167.669 “cá nhân tài sản ròng rất cao” trên thế giới – những người, theo Báo cáo Của cải Thế giới năm 2014 của hãng tư vấn quản lý Cap-Gemini, có tài sản có thể đầu tư trị giá ít nhất 30 triệu đô-la.
Công việc hàng ngày của một nhà quản lý của cải tương tự công việc của một kiến trúc sư, ở chỗ cả hai đều thiết kế các cấu trúc đa chức năng, phức tạp. Kiến trúc tài chính do các nhà quản lý của cải tạo dựng chứa đựng các tài sản chứ không phải con người, và các cấu trúc này gồm các thực thể tổ chức, như quỹ tín thác, công ty cổ phần, và các sáng hội. Những cấu trúc này thường là những công cụ để giảm thuế, tránh luật lệ và kiểm soát việc hoạch định thừa kế.
Tuy nhiên, khác với kiến trúc sư, những nhà quản lý của cải cũng cần phải bảo trì các cấu trúc mà họ tạo ra. Do luật pháp, tình hình tài chính, và môi trường chính trị thay đổi, các sách lược cần để quản lý của cải của thân chủ cũng thay đổi. Theo kịp tất cả những thay đổi này không phải là việc dễ dàng – và đó chính là chỗ mà giới quản lý của cải tỏ ra hữu ích nhất. Một cẩm nang do STEP xuất bản giải thích vai trò của họ là “một phần là luật sư, một phần là cố vấn thuế, một phần là kế toán viên, một phần là cố vấn đầu tư, tất cả gộp chung lại thành một”. Với các giao dịch quốc tế, những nhà quản lý của cải cũng cần phải tập hợp và điều phối một nhóm cố vấn. Về mặt này, những nhà quản lý của cải cũng như tổng thầu khoán: chịu trách nhiệm thực hiện kế hoạch chiến lược của thân chủ, nhưng dựa vào một đội các nhà thầu phụ cho những phần chuyên môn hóa cao của công việc.
Tuy các chi tiết chính xác của những cấu trúc phức tạp như vậy ít khi được công khai, ta có thể hình dung được phần nào về chúng qua các ấn phẩm chuyên ngành. Đoạn sau đây là một kịch bản thân chủ tiêu biểu trích từ một trong những cẩm nang huấn luyện của STEP:
“Người ủy thác [thân chủ] là một công dân Brazil, nhưng trong 15 năm qua đã sinh sống ở Canada, nơi ông cân nhắc sẽ là nơi thường trú của mình. Những người được ủy thác sẽ là một định chế tín thác ở Cayman Islands với một người bảo vệ chuyên nghiệp đặt ở Bahamas. Mục đích là các tài sản tín thác sẽ bao gồm cổ phần trong hai công ty nền tảng: công ty đầu tư vốn (holding company) của đế chế kinh doanh Mỹ La tinh của người ủy thác được thiết lập như một công ty miễn thuế ở Bermuda; và một công ty kinh doanh quốc tế ở [British Virgin Islands] nắm giữ một danh mục đầu tư cổ phiếu và cổ phần. Những người thụ hưởng tùy ý gồm một nhóm những người cư ngụ ở khắp Châu Âu và Nam Mỹ.”
Ba khía cạnh của kịch bản này đáng chú ý để minh họa tính chất phức tạp tới chóng mặt của việc quản lý của cải. Thứ nhất là phạm vi quốc tế: sáu quốc gia và luật lệ tương ứng của những nước đó có liên can trong cấu trúc nắm giữ tài sản này, chưa kể các nước khác nhau ở Châu Âu và Nam Mỹ nơi mà những người thụ hưởng về tài chính cư ngụ. Nhà quản lý của cải phải phối hợp với các chuyên gia ở mỗi nơi như vậy để theo kịp những thay đổi về luật thuế và các luật lệ khác. Thứ hai, có rất nhiều nhân vật liên quan, bao gồm không chỉ các chuyên gia – như những người được ủy thác ở Cayman Islands và các ủy viên hội đồng quản trị của công ty kinh doanh quốc tế ở Bermuda – mà còn thân chủ và những người thụ hưởng.
Thứ ba, nhiều cấu trúc khác nhau được kết hợp sử dụng, với một quỹ tín thác nắm giữ cổ phần trong nhiều công ty nền tảng. Cấu hình quỹ tín thác-công ty cổ phần này cho phép các tài sản được chuyển nhượng qua lại trong cái mà tạp chí Forbes từng gọi là một “mánh khóe lòe bịp lạ thường”. Những nhà quản lý của cải tài giỏi có thể dùng các công cụ như quỹ tín thác, các sáng hội và công ty cổ phần để không bị nhà nước nhắm tới gần như vĩnh viễn, mà không vi phạm luật lệ nào.
Đối với một số người, đây là một những điều hấp dẫn của nghề này. Bruce, một người Mỹ làm việc ở Geneva, nói rằng điều mãn nguyện chủ yếu trong công việc của mình là “thách thức trí tuệ khi chơi trò mèo vờn chuột với cơ quan thuế của các nước khắp thế giới”.
Nhưng một nguyên nhân phổ biến hơn nhiều khiến giới quản lý của cải thích công việc của mình là nó không chỉ có tính thách thức về trí tuệ, mà còn mãn nguyện về mặt tình cảm. Như Sebastian, một người Anh hành nghề ở Hong Kong, nhận xét: “Chẳng phải như một chuyên viên ngân hàng đầu tư, trong đó ta chỉ biết làm giấy tờ cho một công ty mà ta chẳng thèm quan tâm … Ngay cả khi thân chủ là những kẻ hư đốn, mà một số đúng là vậy, công việc của ta giúp gắn kết các gia đình.” Đây là một điệp khúc phổ biến: gần như tất cả những người tham gia trong cuộc nghiên cứu này nhắc tới chuyện “giúp đỡ các gia đình” là một lý do chính mang lại sự mãn nguyện [trong công việc].
Nhiều thân chủ của giới quản lý tài sản mời họ dự các đám cưới trong gia đình, đi nghỉ với họ, và thậm chí ngồi cạnh giường khi họ hấp hối. Một số người trong nghề kể về chuyện bật khóc tại bàn làm việc sau khi biết tin một thân chủ của họ đã chết. Như Sherman, người mà tôi đã nói chuyện ở British Virgin Islands, nói với tôi rằng mối quan hệ thân tình này với đời tư của thân chủ khiến nghề của ông có sự sâu sắc khác hẳn với trải nghiệm trước kia khi ông làm trong ngành ngân hàng: “Rất tình cảm. Rất thật.”
Vai trò phần nào thuộc gia đình này cũng có những mặt trái. Nhờ được thân chủ tin tưởng và cho biết chuyện riêng tư, giới quản lý của cải thường chứng kiến một số mặt xấu xa nhất của đời sống gia đình. Nhiều người nhắc tới nỗi đau buồn do phải giúp thân chủ không cho con cái và vợ/chồng thừa kế.
Trong một số trường hợp, khối tài sản gắn kết gia đình cũng có thể phá hủy gia đình đó. Một bài trên tập san chuyên ngành Step Journal năm 2009 nhận xét rằng ngoài những mối nguy mà các chủ nợ và các cơ quan thuế có thể gây ra cho tài sản của một gia đình, “‘kẻ thù bên trong’ cần được cân nhắc. Nói trắng ra: làm sao bạn có thể ngăn cản gia đình bấm nút tự hủy?”
Nadia, người hành nghề ở Panama City, ngấn lệ kể trong sự nghiệp 30 năm của bà, “Tôi đã chứng kiến các gia đình tự phá nát vì tiền. Tự phá nát.” Nhiều người nhắc tới tâm trạng bất an của mình khi tiếp tay cho những lừa gạt và những trò phản bội của các thân nhân của thân chủ. Alistair, ở Cayman Islands, nói, “Chúng tôi có thể có một thân chủ có bồ nhí và mấy con riêng, mà ông muốn chu cấp cho họ, và tất cả những chuyện đó phải được giữ bí mật hoàn toàn với vợ ông. Chúng tôi đành phải chịu đựng và câm miệng.”
Về việc phục vụ các gia đình, những trách nhiệm cụ thể của giới quản lý của cải có thể mỗi vùng mỗi khác. Trên Bán đảo Ả Rập, hiện nay họ thường được yêu cầu giảm bớt những bất lợi mà luật Hồi giáo áp đặt đối với các quyền thừa kế của con gái. Vì luật sharia cũng hạn chế rất nghiêm ngặt quyền tự do di chúc – mức độ mà một người có thể chọn cách phân phát tài sản của mình sau khi chết – những người muốn những con gái của mình được hưởng phần bình đẳng trong tài sản gia đình phải tìm các phương án khác ở hải ngoại.
Elaine, người hành nghề ở Dubai, giải thích rằng các thân chủ của bà đang ngày càng chuyển sang nhờ cậy bà tìm những cách lách luật: “Người Ả Rập đang cho con gái của họ học hành, và họ đang cố gắng bảo vệ con gái của mình, vì những người đó sẽ tiếp quản việc kinh doanh của gia đình, tham gia hội đồng quản trị – ở Kuwait họ đang tham gia quốc hội. Thông thường ta sẽ thấy những sheikha không đi đằng sau chồng mình như trước, mà đi cùng chồng mình, tay nắm tay. Vì vậy những người cha đang thay đổi công việc hoạch định di sản của họ: họ đang lập nên các quỹ tín thác và mua bảo hiểm nhân thọ, một việc coi như haram (bị cấm) trong Hồi giáo, nhưng họ làm vậy vì những người con trai của họ sẽ hưởng việc việc kinh doanh của gia đình theo luật sharia, và họ muốn con gái của mình được hưởng phần bình đẳng.”
***
Trong thế giới quản lý của cải, việc có bổn phận trả nợ, trang trải các chi phí của quản lý nhà nước và bằng những cách khác tuân thủ luật pháp của xứ sở thường bị xem là những xâm phạm tự do. Một giáo trình đào tạo mô tả các quyền của chủ nợ là “rủi ro”, chứ không phải các nghĩa vụ mà người đi vay tự nguyện gánh lấy. Những mối nguy khác bao gồm chính hệ thống pháp lý, luật lệ và tất nhiên la thuế khóa.
Ước muốn tránh những nghĩa vụ này giải thích tại sao các kế hoạch tài chính hải ngoại được ưa chuộng. Trong cuốn Treasure Islands (Những đảo châu báu), nghiên cứu của ông về các trung tâm tài chính hải ngoại, Nicholas Shaxson mô tả đây là một thế giới của “những người thuộc các tầng lớp quý tộc Châu Âu lục địa cổ đại, những người ủng hộ cuồng tín nhà văn người Mỹ có tư tưởng tự do cá nhân Ayn Rand, những người thuộc các cơ quan tình báo trên thế giới, những tên tội phạm toàn cầu, những [cựu] học sinh các trường tư danh giá ở Anh, đủ loại quý tộc ông này bà nọ và vô số đại gia ngân hàng. Những nỗi lo ngại của nó là chính quyền, luật pháp và thuế, và khẩu hiệu của nó là tự do.”
Nhà kinh tế học Gabriel Zucman đã lập luận rằng hệ thống tài chính hải ngoại đã phát triển tới mức nó khiến người ta nghi vấn về tương lai của chủ quyền quốc gia. Lập luận của ông chủ yếu dựa trên sự trốn thuế, mà ông cho là “nói trắng ra là sự ăn cắp”. Theo ông, bằng cách giúp người đóng thuế ăn cắp từ các chính phủ của họ với mức thất thu thuế toàn cầu lên tới 200 tỷ đô-la mỗi năm, giới quản lý của cải đã làm sút giảm đáng kể quyền lực của nhà nước.
Luxembourg, nơi một nửa sản lượng của quốc gia hưởng lợi từ các cá nhân và tổ chức ngoại quốc, giống như một khu vực thương mại tự do hơn là một quốc gia. Những người khác đã có quan điểm tương tự về Jersey: nhờ sự thống lĩnh kinh tế và chính trị của ngành quản lý của cải, nó không còn thật sự là một nhà nước có chủ quyền theo bất cứ nghĩa nào. Ký giả Oliver Bullough từng viết rằng theo bất cứ nghĩa thông thường của thuật ngữ này, Jersey “không phải là một quốc gia”, mà là “45 dặm vuông của sự mơ hồ tự trị”.
Nhờ hệ thống hải ngoại, giới nhà giàu và giới chuyên gia thượng lưu phụng sự họ, đã tạo ra một kiểu thế giới song song của tình trạng vô luật pháp có chọn lọc: chọn lọc ở chỗ giới siêu giàu có thể tiếp tục hưởng lợi từ những luật phù hợp với lợi ích của họ trong khi phớt lờ gây bất tiện cho họ. Thế giới song song này vận hành mà gần như không bị để ý, trừ khi nó góp phần đẩy thế giới mà những người còn lại trong chúng ta sinh sống vào chỗ hỗn loạn, như đã xảy ra trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
Một số người có thể cho rằng xưa nay vẫn vậy. Nhưng vấn nạn này đã phát triển tới mức mà trước kia hầu như không thể tưởng nổi. Tính lưu động của của cải và các chủ nhân của nó, cộng với kỹ năng pháp lý và tài chính của giới quản lý của cải, đã khiến quá dễ vi phạm tinh thần của luật pháp tuy vẫn tuân thủ luật pháp một cách chính thức.
Tới nay đã quá rõ là các nỗ lực trực tiếp nhằm hạn chế các đặc quyền của giới siêu giàu đã tỏ ra vô hiệu. Nếu giới lãnh đạo chính trị quan tâm tới việc buộc giới thượng lưu đóng phần thuế hợp lý của mình và phục tùng chế độ pháp trị, có lẽ họ nên chuyển sự chú ý từ những người sở hữu tiền ngàn bạc vạn sang những người phụng sự họ.
Tiểu luận này phỏng theo cuốn sách Capital Without Borders: Wealth Managers and the One Percent (Tư bản không biên giới: Giới quản lý của cải và tầng lớp 1%) do Harvard University Press xuất bản vào ngày 29-9-2016.
Nguồn: Brooke Harrington, How to hide it: inside the secret world of wealth managers, The Guardian, 21-9-2016
(Bản dịch, ký tên Khương An, đã đăng trên Thời Mới-Canada ngày 19/10/2016)
Bản tiếng Việt © 2016 Phạm Vũ Lửa Hạ
Bài liên quan: