Hôm thứ Năm 19/3, tác phẩm Ru của Kim Thúy đã giành được giải Canada Reads (Canada đọc sách) năm 2015 với chủ đề “One Book To Break Barriers” (Một cuốn sách phá vỡ các rào cản).

Từ năm 2002, Canada Reads là chương trình hàng năm của CBC, đài truyền hình quốc gia Canada, bình chọn sách tiêu biểu nhất Canada. Phiên bản tiếng Pháp của chương trình này có cái tên máu lửa hơn: Le Combat des livres (Cuộc chiến của những cuốn sách). Năm cuốn sách chung khảo được các nhân vật nổi tiếng trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật chọn và thuyết trình để cổ xúy, và ban giám khảo sẽ bỏ phiếu quyết định.

Tại vòng cuối cùng năm nay, Cameron Bailey, giám đốc nghệ thuật của Liên hoan Phim Quốc tế Toronto (TIFF), bình chọn và giúp tiểu thuyết Ru thắng cuốn When Everything Feels like the Movies (Khi mọi thứ giống như trong phim) của Raziel Reid. Tuy blogger và người dẫn chương trình truyền hình nổi tiếng Elaine (Lainey) Lui bình chọn rất hùng hồn và đầy thuyết phục cho tác phẩm của Raziel Reid về một thanh niên đồng tính, cuối cùng ban giám khảo quyết định Ru là truyện hay nhất để phản bác các hình ảnh rập khuôn và thay đổi cách nhìn của độc giả.

Tiểu thuyết Ru của Kim Thúy lần theo hành trình của một phụ nữ trẻ di tản từ quê nhà ở Sài Gòn trong Cuộc chiến Việt Nam, tới một trại tị nạn đông đúc ở Malaysia, rồi tới Quebec, nơi cô phải vất vả để hòa nhập.

Với nhà bình chọn Bailey vốn xuất thân từ một gia đình di cư tới Canada từ Barbados, Ru như khơi dậy đúng tình cảm cá nhân của anh, như gắn bó với chính bản thân anh. Anh định dùng những lập luận duy lý để bình luận về cuốn sách này, nhưng rốt cuộc anh vận dụng lý lẽ của con tim. Anh cho rằng cuốn tiểu thuyết đầy chất thơ này có khả năng giúp mở rộng tấm lòng của những người Canada có thể bị “cạn lòng nhân ái” đối với người mới nhập cư.

Trong lời bình luận tóm tắt trong 30 giây cuối cùng, Bailey rút ra một cuốn hộ chiếu Canada và nói rất chân chất nhưng đầy cảm động: “Với những ai sinh ra ở Canada, cuốn hộ chiếu này là chuyện đương nhiên, chẳng có gì ghê gớm. Cứ thử hỏi bất cứ ai không sinh ra ở đây họ đã đánh đổi những gì để lấy được hộ chiếu Canada.”

Thắng lợi hôm 19/3 cũng đầy cảm xúc đối với tác giả Kim Thúy. Bà đang ở Trung Quốc khi theo dõi chương trình công bố giải thưởng. Bà gọi vào đài, thảng thốt: “Thật không tin nổi. Tôi chẳng biết cảm xúc của mình là gì nữa, tôi chỉ thấy đang quá xa nhà. Tôi chỉ muốn về nhà hôm nay.” Tác giả 46 tuổi này di cư tới Montreal từ Việt Nam khi còn nhỏ.

Khi cuộc tranh tài này ngày càng được tiếng tăm, đã xuất hiện hiện tượng gọi là “hiệu ứng Canada Reads”, nhờ đó 5 cuốn sách được bình chọn hàng năm trở nên có uy tín, giúp tăng doanh số và giúp tác giả nổi tiếng.

Riêng tiểu thuyết Ru đã có tiếng từ trước. Tiểu thuyết này viết bằng tiếng Pháp, được nhà xuất bản Libre Expression ở Montreal in lần đầu tiên năm 2009, và được Giải thưởng của Toàn Quyền Canada năm 2010 cho tác phẩm hư cấu bằng tiếng Pháp. Bản tiếng Anh do Sheila Fischman dịch, do nhà Vintage Canada in năm 2012 và được đề cử chung khảo cho Giải Giller của Scotiabank năm  2012, và Giải Tiểu thuyết Đầu tay của Amazon.ca năm 2013. Bản gốc tiếng Pháp được chọn cho chương trình Le Combat des livres năm 2014, do tác giả và bác sĩ Jean-François Chicoine bình chọn.

© 2015 Phạm Vũ Lửa Hạ