Hôm 6-3-2014, trang Newsweek vừa tiết lộ tông tích của cha đẻ Bitcoin. Trong bài phóng sự “Khuôn mặt đằng sau Bitcoin” dài gần 4.500 từ, tác giả Leah McGrath Goodman kể về quá trình điều tra để tìm ra con người thật của Satoshi Nakamoto. Sau đây là tóm tắt bài viết này.

Tác giả được hai cảnh sát viên của thành phố Temple, California, tháp tùng đến gặp và hỏi chuyện Nakamoto. Thật khó tin là người được xem đã phát minh ra Bitcoin – loại tiền mã hóa thành công nhất thế giới với giá trị giao dịch lên đến 500 triệu đô la Mỹ mỗi ngày lúc đỉnh điểm – lại ẩn mình sống đạm bạc ở đây và không đụng đến tài sản Bitcoin trị giá 400 triệu đô la của mình.

Với hai cảnh sát làm chứng, ông chỉ ngầm xác nhận vai trò của mình đối với Bitcoin, và không chịu trả lời những câu hỏi của tác giả. “Tôi không còn can dự vào chuyện đó và không thể bàn được. Nó đã được giao cho những người khác. Bây giờ họ đảm trách. Tôi chẳng còn dính líu gì”.

Với sự cộng tác của các chuyên viên điều tra Sharon Sergeant và Barbara Mathews, tác giả đã thực hiện cuộc điều tra kéo dài hai tháng và các cuộc phỏng vấn với những người thân cận nhất với Nakamoto và những người đã phối hợp thường xuyên nhất với ông để tạo nên hiện tượng Bitcoin. Hóa ra những huyền thoại về Bitcoin nhìn chung vẫn là huyền thoại, và sự thật còn khó tin hơn cả trong tiểu thuyết.

Thay vì dẫn tới một thiên tài trẻ tuổi ở Tokyo dùng tên “Satoshi Nakamoto” như một mật mã hay tên giả (như tương truyền trong giới hâm mộ Bitcoin và cả báo chí chính thống như The New Yorker), dấu vết mà Newsweek lần theo đã đưa đến một ông người Mỹ gốc Nhật 64 tuổi có tên thật là Satoshi Nakamoto.

Lần theo dấu vết

Có nhiều người tên Satoshi Nakamoto ở Bắc Mỹ và nơi khác – cả còn sống lẫn đã chết – trong đó có một nhà thiết kế áo quần nam giới Ralph Lauren ở New York, và một người đã chết ở Honolulu năm 2008. Trên mạng LinkedIn thậm chí có người tuyên bố là đã khởi xướng Bitcoin và sống ở Nhật. Nhưng hồ sơ của những người đó dường như không khớp với những chi tiết khác đã được biết, và hiếm có đầu mối nào đáng tin cậy.

Dĩ nhiên cũng có khả năng “Satoshi Nakamoto” là tên giả, nhưng như vậy lại khiến ta thắc mắc tại sao một người muốn ẩn danh lại chọn một cái tên dễ nhận diện như vậy.

Chỉ đến khi sục sạo một cơ sở dữ liệu chứa thẻ đăng ký của các công dân Mỹ được nhập tịch thì mới thấy xuất hiện một Satoshi Nakamoto có lai lịch và hồ sơ cá nhân có thể khớp. Nhưng sau khi xin lấy hồ sơ của ông từ Văn khố Quốc gia và tiến hành thêm nhiều cuộc phỏng vấn, tác giả bắt đầu hình dung rõ ràng về nhân vật bí ẩn này.

Hai tuần trước khi gặp nhau ở thành phố Temple, tác giả trao đổi qua email với Satoshi Nakamoto, chủ yếu bàn luận sở thích của ông về nâng cấp và hiệu chỉnh mô hình tàu hỏa. Tác giả lấy được địa chỉ email của Nakamoto từ một công ty ông mua mô hình.

Vào cuối tháng Hai, Nakamoto ngừng trả lời email ngay sau khi tác giả bắt đầu hỏi về Bitcoin. Trước đó tác giả cũng hỏi về chuyên môn của ông (các thông tin này hiếm thấy trong hồ sơ công cộng), nhưng ông trả lời kiểu lẩn tránh. Khi được ông hỏi về bản thân, tác giả nói sẵn sàng nói rõ qua điện thoại, và gọi cho ông để giới thiệu. Khi ông không phản hồi, tác giả nhờ con trai cả của ông là Eric Nakamoto, 31 tuổi, hỏi xem ông có muốn nói về Bitcoin. Câu trả lời là không. Tác giả thử nhờ những người thân khác trong gia đình nhưng đều vô hiệu.

Chân dung Nakamoto – người được coi là cha đẻ của bitcoin

Gia đình Nakamoto mô tả ông là người rất thông minh, tính tình bất thường và hết sức coi trọng sự riêng tư. Ông ít nói, sàng lọc kỹ các cuộc điện thoại, giữ kín các email của mình, và gần như cả đời luôn bận tâm tới hai điều nay thành đặc trưng của Bitcoin: tiền và sự bí mật.

Trong 40 năm qua, Satoshi Nakamoto không dùng tên khai sinh của mình trong đời thường. Năm 23 tuổi, sau khi tốt nghiệp Đại học Bách khoa Công lập California với bằng vật lý, ông đổi tên thành “Dorian Prentice Satoshi Nakamoto”. Kể từ đó ông không dùng tên Satoshi mà ký tên là “Dorian S. Nakamoto”.

Xuất thân từ dòng dõi Samurai, và là con trai của một tu sĩ Phật giáo, Nakamoto sinh vào tháng 7-1949 ở thành phố Beppu, Nhật, được mẹ ông, bà Akiko, nuôi trong cảnh nghèo khó theo truyền thống Phật giáo. Năm 1959, sau khi ly dị và tái giá, bà mang ba người con trai di cư qua California. Nay 93 tuổi, bà sống với Nakamoto ở thành phố Temple. Nakamoto không hòa thuận với cha dượng. Ông thể hiện rõ năng khiếu toán và khoa học ngay từ lúc nhỏ, và có những sở thích lạ thường.

Tốt nghiệp đại học, Nakamoto làm trong ngành thông tin liên lạc điện tử và quốc phòng cho hãng Hughes Aircraft ở miền nam California. Nakamoto có sáu người con. Con trai cả (với vợ đầu trong những năm 1980) là Eric Nakamoto, một chuyên viên hoạt hình và thiết kế đồ họa 3D ở Philadelphia. Năm người còn lại là với vợ thứ nhì, Grace Mitchell, 56 tuổi, sống ở Audubon, New Jersey. Bà kể ông sang Bờ Đông sau khi rời hãng Hughes Aircraft (nay thuộc Raytheon) khi còn đôi mươi và làm kỹ sư hệ thống ở Radio Corporation of America (RCA) ở Camden, New Jersey.

Bà Mitchell nói chồng bà “không bàn nhiều về công việc” và đôi khi nhận làm riêng các dự án quân sự ngoài RCA. Năm 1987, hai vợ chồng quay về California, và Nakamoto làm kỹ sư điện toán cho các hãng thông tin liên lạc và công nghệ ở vùng Los Angeles, trong đó có hãng dịch vụ thông tin tài chính Quotron Systems Inc. (được bán lại cho Reuters năm 1994), và Nortel Networks.

Theo bà Mitchell, Nakamoto từng bị sa thải hai lần trong thập niên 1990, không trả đúng hạn tiền thuế, và nợ vay thế chấp để mua nhà, bị ngân hàng kéo nhà (bán để siết nợ). Ilene Mitchell, trưởng nữ 26 tuổi của Nakamoto, nói kinh nghiệm đó có thể đã hình thành thái độ của ông đối với ngân hàng và chính phủ. Là người theo chủ nghĩa tự do, Nakamoto khuyến khích con gái mình độc lập, mở công ty riêng và “không để chính quyền kiểm soát”.

Ilene Mitchell cũng mô tả cha mình là người làm việc cật lực, từ sáng sớm khi gia đình chưa ngủ dậy cho tới tận khuya. Ông thường khóa kín phòng làm việc và con cái sẽ bị phạt nếu đụng vào máy điện toán của ông. Ông thông thuộc chuyện chính trị và thời sự, thích công nghệ cả mới lẫn cũ, tự chế máy điện toán của mình và rất tự hào về chúng.

Khoảng năm 2000, Nakamoto và Grace ly thân, dù họ không ly dị hẳn. Họ chuyển về New Jersey với năm người con, và Nakamoto làm kỹ sư phần mềm chuyên về an ninh và thông tin liên lạc cho Cơ quan quản lý Hàng không liên bang (FAA) ở New Jersey sau sự kiện 11-9.

Bà Mitchell nói: “Công việc tuyệt mật. Ông nghỉ việc đó khoảng năm 2001 và tôi không nghĩ là ông có công việc ổn định kể từ đó”. Khi hết hợp đồng với FAA, Nakamoto quay trở lại thành phố Temple, và từ đó đến cuối thập niên chẳng ai biết rõ ông làm gì.

Kể từ Bitcoin nổi đình nổi đám, thiên hạ bắt đầu săn lùng tông tích của Satoshi Nakamoto thật. Nhân vật này hoạt động độc lập hay làm việc cho chính phủ? Người ta đã quy kết Bitcoin với tất cả mọi thứ từ Cơ quan An ninh Quốc gia của Mỹ (NSA) tới Quỹ Tiền tệ Quốc tế.

Nakamoto có đúng là người sáng lập Bitcoin?

Trong một thế giới mà gần như mỗi một sáng tạo lớn ở thung lũng Silicon đều làm bùng nổ các vụ kiện tụng tranh quyền phát minh, người sáng lập Bitcoin lại im hơi lặng tiếng trong vòng 5 năm qua. Ilene Mitchell nói bất cứ người bình thường nào nếu làm được một việc xuất chúng hẳn sẽ không giữ kín được, nhưng ông không hẳn là người bình thường. Tokuo Nakamoto, em kế của ông, đồng ý: “Anh ấy làm gì cũng rất kỹ lưỡng, nhưng anh ấy ngại ra trước báo chí”.

Có nhiều đặc điểm của Satoshi Nakamoto (người sáng lập Bitcoin) trùng khớp với kỹ sư điện toán Dorian S. Nakamoto. Những người làm việc gần gũi nhất với người sáng lập Bitcoin chú ý nhiều điểm: ông dường như lớn tuổi hơn những nhà soạn thảo Bitcoin khác. Và ông làm việc một mình.

Martti Malmi, đệ tử người Phần Lan của Nakamoto, nói: “Có vẻ như ông không còn trẻ, và dường như ông chịu ảnh hưởng của nhiều người ở Thung lũng Silicon”. Gavin Andresen, 47 tuổi và là nhà khoa học trưởng của Bitcoin, đồng tình: “Satoshi có phong cách viết code (mã chương trình) theo kiểu cũ”.

Ngoài ra, code của ông không phải luôn rõ ràng, một dấu hiệu cho thấy Nakamoto không làm việc với một nhóm có thể giúp chỉnh sửa code cho tinh gọn. Andresen nói: “Hầu như ai nhìn code của ông cũng đều kết luận đó là do một người duy nhất soạn thảo. Chúng tôi đã viết lại khoảng 70% code kể từ lúc khởi đầu. Nó không có giao diện đẹp. Trông nó cứ như một búi tóc lớn. Nó hết sức chặt chẽ và được soạn thảo kỹ càng ở cấp độ thấp nhưng khi cần phối hợp các chức năng với nhau thì khá lộn xộn”.

Bản dự thảo mà Satoshi Nakamoto đưa lên mạng vào năm 2008 cũng gợi ý về độ tuổi của ông, với cách dùng từ cũ “disk space” (dung lượng ổ đĩa) – chẳng còn là vấn đề quan trọng kể từ khi kết thúc thiên niên kỷ vừa rồi – và trích dẫn các nghiên cứu cũ có từ thời 1957. Cách dùng dấu câu trong bản dự thảo đó cũng nhất quán với cách viết của Dorian S. Nakamoto, với hai khoảng trống sau dấu chấm và các đặc điểm lạ thường khác về định dạng văn bản.

Trong các thư từ và bài viết của mình, Satoshi Nakamoto dùng lẫn lộn chính tả giữa kiểu Anh và kiểu Mỹ. Ngoài ra, tùy thuộc vào đối tượng người đọc, ông có lối viết thay đổi giữa phong cách đơn giản, ngắn gọn và cầu kỳ, trau chuốt. Grace Mitchell nói chồng bà cũng thế.

Theo bà, cách Dorian S. Nakamoto dùng tiếng Anh có thể chịu ảnh hưởng từ nỗi đam mê cả đời của ông là sưu tập mô hình tàu hỏa, trong đó có nhiều mô hình ông mua từ Anh lúc thiếu niên khi vẫn đang học tiếng Anh. Bà Mitchell nghĩ rằng ban đầu Nakamoto quan tâm tới việc tạo ra một loại tiền tệ kỹ thuật số dùng được ở bất cứ nơi đâu trên thế giới có thể là do ông bực mình về phí ngân hàng và phí hối đoái quá cao khi ông chuyển tiền quốc tế sang Anh để mua mô hình tàu hỏa.

Eric, con trai cả của Nakamoto với người vợ đầu, nói ông vẫn phân vân về chuyện liệu cha mình có phải là người sáng lập Bitcoin hay không, và nhận xét rằng những câu chữ của người sáng lập Bitcoin có vẻ “súc tích” và “trau chuốt hơn” so với cách viết của cha mình.

Có lẽ điểm tương đồng đáng chú ý nhất giữa hai nhân vật Nakamoto là các kỹ năng chuyên môn và các giai đoạn nghề nghiệp của họ. Andresen nói Satoshi Nakamoto cho ông biết phải mất bao nhiêu lâu để phát triển – quãng thời gian hoàn toàn khớp với giai đoạn nghỉ việc của Dorian S. Nakamoto bắt đầu từ năm 2001. “Satoshi nói ông đã nghiên cứu Bitcoin nhiều năm trước khi công bố,” Andresen nói. “Tôi hiểu là phải mất ít nhất hai năm để viết code nguyên thủy. Ông tiết lộ là đã giải quyết được điều mà trước đó chưa ai giải được”.

Quãng thời gian ba năm im lặng của Satoshi Nakamoto cũng trùng khớp với các vấn đề sức khỏe mà Dorian S. Nakamoto mắc phải trong mấy năm qua, theo lời kể của gia đình ông. Vợ ông cho biết ông bị đột quỵ cách đó mấy tháng và trước đó ông phải đương đầu với bệnh ung thư tuyến tiền liệt. Mấy năm qua, ông không gặp con cái.

Cần tiền nhưng vì sao không dùng Bitcoin?

Câu hỏi lớn nhất, gây thắc mắc lẫn tò mò của nhiều người mà chỉ bản thân Satoshi Nakamoto mới trả lời được là : điều gì đã khiến ông không chi xài số Bitcoin trị giá hàng trăm triệu đô la mà ông đã khai thác được khi ông khởi xướng loại tiền này cách đây mấy năm? Theo gia đình ông, cả ông và họ đều thực sự cần số tiền đó.
Andresen nói nếu Nakamoto quan tâm tới việc giữ kín tên tuổi đúng như ông nhớ, câu trả lời có thể đơn giản: Ông không muốn can dự vào cơn cuồng say Bitcoin. “Nếu nhận là người đứng đầu Bitcoin, thì ta phải xuất đầu lộ diện, đi thuyết trình và phát biểu với báo chí, mà như vậy chẳng hợp với tính cách của Satoshi,” ông nói. “Ông ấy chẳng muốn đứng đầu dự án Bitcoin nữa. Ông ấy không chịu được sự bất tài. Ông cũng nhận thấy rằng dự án này sẽ tiếp tục mà không cần ông”.

Cũng có thể Nakamoto bị mất các chìa khóa an ninh bí mật để truy cập và chi xài số bitcoin của mình. Nhưng Andresen nói khó có khả năng đó vì Nakamoto rất kỹ lưỡng.

Nếu Nakamoto bán số tài sản Bitcoin, có thể ông phải thông qua một ngân hàng hay mạng giao dịch Bitcoin hợp pháp; như vậy không chỉ để lộ danh tánh của ông mà còn đánh động cho đủ kiểu cơ quan từ Thuế vụ Mỹ (IRS) đến Cục Điều tra Liên bang (FBI) về những hoạt động của ông. Tuy Bitcoin để người sử dụng thực hiện giao dịch ẩn danh, tất cả các giao dịch đều được thể hiện minh bạch trên mạng – và mọi người đang theo dõi Bitcoin của Nakamoto để xem ông có dùng nó hay ông, theo Andresen.

Andresen nói bản thân ông tôn trọng sự ẩn danh của Nakamoto. Ông nói: “Khi giới thảo chương gặp nhau, chúng tôi không bàn về chuyện Satoshi Nakamoto là ai. Chúng tôi bàn cách lẽ ra đã nên đầu tư nhiều hơn vào Bitcoin. Chúng tôi quả là có tò mò, nhưng thực tình mà nói, chúng tôi chẳng quan tâm (ông ấy là ai)”.

Ilene Mitchell nói khả năng cha mình có thể là cha đẻ của Bitcoin là “đáng kinh ngạc”, nhưng cô không ngạc nhiên về việc cha mình quyết định ẩn mình nếu ông là người đứng sau Bitcoin, đặc biệt là hiện nay ông đang lo ngại về sức khỏe của mình.

Cô nói: “Nhìn chung ông rất ngại bị chính quyền can thiệp. Khi tôi còn nhỏ, có một trò hai cha con tôi thường chơi. Ông bảo, ‘Giả dụ các cơ quan chính quyền đang theo con’, còn tôi trốn vào trong tủ”.

K.A tóm lược theo “The Face Behind Bitcoin”, Newsweek, 6-3-2014.

(Bản đã biên tập đăng trên TBKTSG Online, 7/3/2014).

Bài liên quan: Bitcoin bùng nổ: Liệu loại tiền mã hóa phổ biến nhất thế giới sẽ thịnh hay suy?