Phạm Vũ Lửa Hạ

Trước đây, ngay từ nhỏ học sinh ở Anh đã được thầy cô dạy rằng viết câu mà dùng split infinitive (tức là dùng một [cụm] phó từ chen vào giữa to và động từ nguyên mẫu) là sai. Thay vì thế, nên đặt phó từ trước to như trong câu: “The scientist attempts objectively to observe a system that is not altered by his act of observation.”; hoặc đặt nó ở đâu đó sau động từ, chẳng hạn sau túc từ của một ngoại động từ (transitive verb) hay ở cuối câu, ví dụ như: “It is important that the adolescent be able to trust the therapist completely”.

Có nhiều người kịch liệt đả kích việc sử dụng split infinitive. Một trường hợp điển hình là Jock Bruce-Gardyne, đảng viên Đảng Bảo thủ Anh. Khi làm bí thư kinh tế của Bộ trưởng Tài chính hồi đầu thập niên 1980, ông trả lại mà không thèm đọc bất cứ công văn nào có dùng split infinitive. Nguyên nhân chính dẫn đến tâm lý “tẩy chay” cách dùng này là phần lớn quy tắc và thuật ngữ của ngữ pháp tiếng Anh (một sinh ngữ) dựa vào tiếng La Tinh (một tử ngữ đã lụi tàn cách đây một ngàn năm). Trong tiếng La Tinh, không có lối sử dụng theo kiểu “chia rẽ” cụm động từ nguyên mẫu. Nhưng tại sao lại cấm trong tiếng Anh? Như vậy khác nào bảo ta nhịn cà phê và không đi máy bay vì xưa kia người La Mã chưa có những thứ ấy. Buộc ngữ pháp tiếng Anh phải nhất nhất tuân theo các quy tắc tiếng La Tinh thì chẳng khác nào bảo người ta chơi bóng chày bằng luật của bóng đá.

Hiện nay, tuy vẫn còn một số phản đối, split infinitive rất phổ biến trong tiếng Anh thực tế và được xem là tiện lợi trong nhiều trường hợp. Trong Ngân hàng dữ liệu tiếng Anh của Từ điển Colin Cobuild có hơn 13.000 ví dụ về cách dùng này. Phần mềm của Colin Cobuild đã phân tích một mẫu nghiên cứu gồm 1000 câu và phát hiện “top ten” phó từ phổ biến nhất và quan trọng nhất trong cấu trúc split infinitive là: 1. really, 2. just, 3. actually, 4. not, 5. further, 6. fully, 7. even, 8. finally, 9. completely, 10. ever.

Giả sử ta có câu như sau: “The government is also providing subsidies to partially offset the new cost.” Nếu ta dời phó từ trong câu ban đầu đến những vị trí khác thì có ảnh hưởng gì đến nghĩa của câu hay không? Trước tiên, thử đặt nó trước “to”: The government is also providing subsidies partially to offset the new cost.

Đã có một sự thay đổi tinh tế khó thấy về nghĩa. Trong câu ban đầu, partially bổ nghĩa cho động từ offset, hàm ý rằng các khoản trợ cấp sẽ chỉ trang trải phần nào chứ không bù đắp toàn bộ mức chi phí mới, nhưng không cho biết chính phủ có còn dùng trợ cấp vào mục đích nào khác hay không. Tuy nhiên trong câu mới, partially bổ nghĩa cho cả cụm động từ nguyên mẫu (dùng để chỉ một mục đích); do đó cho biết rằng khi trợ cấp, chính phủ còn có những động cơ khác ngoài mục tiêu bù đắp cho mức chi phí mới. Dù vậy, có thể toàn bộ mức chi phí mới đã được trang trải bằng trợ cấp.

Bây giờ ta thử đặt phó từ ở cuối câu: The government is also providing subsidies to offset the new cost partially. So với câu ban đầu, nghĩa không thay đổi gì lắm, nhưng trọng tâm của câu đã biến đổi. Khi đặt phó từ ở cuối mệnh đề, ta muốn nhấn mạnh hay đề cao ý nghĩa quan trọng của nó. Vì thế, hàm ý ở đây là mối quan tâm quan trọng hàng đầu của chính phủ là các khoản trợ cấp sẽ không bù đắp toàn bộ mức chi phí mới.

Chỉ có một cách giữ nguyên nghĩa ban đầu mà tránh dùng split infinitive: đó là đặt partially giữa offset và the new cost. Nhưng làm vậy lại vi phạm một quy tắc căn bản hơn về trật tự từ trong câu tiếng Anh: một (cụm) phó từ không được chen giữa một động từ và túc từ. (Các thầy cô chắc sẽ nhăn mặt khi nghe học sinh nói “I like very much English food”.) Có thể nói rằng split infinitive là cách tốt nhất và tiết kiệm nhất để diễn đạt chính xác ý mình muốn nói.

Bài đã đăng trên Sài Gòn Tiếp Thị khoảng năm 1999 (lâu quá nên không nhớ rõ ngày nào 🙂 )

URL: http://phamvuluaha.wordpress.com/2012/03/04/split-infinitive/